Μελετητής των άχρηστων (πλην αιώνιων) πραγμάτων

E. L. Doctorow,  Χόμερ & Λάνγκλεϋ, 

 μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, 

σελ. 287, Πατάκης 2013

Μια πανίσχυρη αλληγορία για τον σύγχρονο κόσμο μας δίνει ο Ε. Λ. Ντόκτοροου, χρησιμοποιώντας την τραγική ιστορία δύο ιδιόρρυθμων, απομονωμένων από την κοινωνία αδελφών, προκειμένου να σχολιάσει την μεγάλη Ιστορία

Ο πολυβραβευμένος Ε. Λ. Ντόκτοροου επανεγγράφει εδώ σε μορφή σύγχρονης παραβολής την απίστευτη ιστορία δύο εργένηδων αδελφών που τα πτώματά τους βρέθηκαν το 1947 στην καρδιά του Μανχάταν μέσα στο πατρογονικό τους σπίτι εν μέσω εκατό και πλέον τόνων απορριμμάτων. Πρόκειται για τους Χόμερ και  Λάνγκλεϋ Κόλλυερ, γόνους μιας από τις παλιότερες οικογένειες της Νέας Υόρκης, που η περίπτωσή τους απασχόλησε έκτοτε πανεπιστημιακά ιδρύματα, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, ακόμη και τη λογοτεχνία και το θέατρο. Ο γιατρός πατέρας είχε εγκαταλείψει την οικογένειά του για άγνωστους λόγους στην δεκαετία του ’20 και η αοιδός μητέρα πέθανε λίγο αργότερα, αφήνοντας μόνα τα δύο αδέλφια να διαχειρισθούν την αξιοσέβαστη περιουσία τους και το πέτρινο τριώροφο σπίτι στην Πέμπτη Λεωφόρο, κατάφατσα στο Σέντραλ Παρκ. Ο Λάνγκλεϋ είχε επιστρέψει από τα ευρωπαϊκά πεδία των μαχών με τους πνεύμονες πειραγμένους από τα αέρια μουστάρδας ενώ ο Χόμερ, ταλαντούχος πιανίστας, είχε χάσει την όρασή του. Μαθημένα στην ζωή της νεοϋορκέζικης αριστοκρατίας, τα δύο αδέλφια θα κάνουν το καλύτερο δυνατό. Θα διοργανώσουν πάρτι και χορούς εν μέσω της ποτοαπαγόρευσης, θα ερωτευθούν, θα γνωρίσουν γκάνγκστερ και πόρνες, θα διαχειρισθούν ο ένας τις τραυματικές εμπειρίες του μεγάλου Πολέμου και ο άλλος την τυφλότητά του όσο το δυνατόν καλύτερα, θα διατηρήσουν το υπηρετικό τους  προσωπικό και θα στηρίζουν ο ένας τον άλλο.

Όμως τα τραύματα καραδοκούν. Ο τυφλός Χόμερ θα συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι είναι ένα κοινωνικό απόβλητο ενώ ο δυναμικός Λάνγκλεϋ, ο φιλόσοφος της οικογένειας, θα τα βάλει με όλη την κοινωνία: πιστωτές και τράπεζες, εταιρείες ύδρευσης και ηλεκτρισμού, αστυνομία και  δημοτικές αρχές. Σε μια εκδήλωση πολιτικής ανυπακοής που έχει βαθιές ρίζες στο αμερικανικό φαντασιακό, ο Λάνγκλεϋ θα οδηγήσει τον αδελφό  και τον εαυτό του σε ένα τρόπο ζωής που θυμίζει τον αναχωρητισμό του Χένρυ Ντέηβιντ Θορώ και τα γραπτά του Έμερσον μόνο που εδώ τα αδέλφια δεν αποσύρονται σε κάποια ερημιά της Μοντάνα ή σε μια απόμακρη λίμνη της Νέας Αγγλίας αλλά στο πατρογονικό τους σπίτι, στην καρδιά του  Μανχάταν.

Στον «πειραγμένο» μύθο που κατασκευάζει εδώ ο Ντόκτοροου, τα δύο αδέλφια ζουν αρκετά ώστε έξω από τα θεόκλειστα παράθυρά τους να παρελάσουν όλα τα μεγάλα γεγονότα του αιώνα, μέχρι τουλάχιστον τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και την πτώση του Νίξον υπό το βάρος του Γουώτεργκεϊτ. Υπάρχουν και άλλες τροποποιήσεις στην πραγματική ιστορία των  Κόλλυερ, τέτοιες που η παράνοιά τους να μετατρέπεται σε πειστική πολιτικοποίηση.  Η διαφθορά των αρχών και ειδικά της αστυνομίας, η δυσβάστακτη φορολόγηση του ακινήτου τους, το Περλ Χάρμπορ και οι πανηγυρισμοί για τον θρίαμβο επί των Ναζί, ο πόλεμος της Κορέας και αργότερα του Βιετνάμ, τα νέα κοινωνικά κινήματα, οι πολιτικές δολοφονίες των αδελφών Κέννεντυ και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο προϊών μικροαστικός καθωσπρεπισμός των περιοίκων, κυρίως όμως οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές, είναι τα κατακλυσμοί που καθιστούν τα αδέλφια απόβλητα. Καθώς ο αιώνας προχωρεί και «ο χρόνος διασχίζει τους ανθρώπους» κλείνονται όλο και περισσότερο στον εαυτό τους και στις αναμνήσεις τους. Ο Λάνγκλεϋ έχει επινοήσει μια θεωρία των αντικαταστάσεων, όπου όλα τα έμβια και άβια όντα αντικαθίστανται νομοτελειακά από άλλα, ενώ ασχολείται εμμονικά με την συλλογή εφημερίδων. Στόχος του να τυποποιήσει την  πραγματικότητα κατασκευάζοντας μια ιδεατή άχρονη εφημερίδα που θα απεικονίζει όλα τα εν δυνάμει γεγονότα - όλες τις μορφές εγκληματικότητας, βίας και παρέκκλισης άσχετα με την εποχή και τα επιμέρους κοινωνικά ή γεωγραφικά δεδομένα. Στην εργώδη αυτή προσπάθεια θα μετατρέψει το σπίτι σε λαβύρινθο, όπου  ο τυφλός  Χόμερ θα κινείται ψηλαφιστά ανάμεσα σε απαρχαιωμένα μηχανήματα και στοίβες εφημερίδων.

Σαν να μην είναι αυτό αρκετό, ο Λάνγκλεϋ θα μετατραπεί σε συλλέκτη αντικειμένων που το ένα είναι πλασμένο να αντικαταστήσει το άλλο. Ποδήλατα και γραφομηχανές, σόμπες και λάμπες, ακόμη και ένα ολόκληρο αυτοκίνητο που μοντάρεται στην τραπεζαρία συσσωρεύονται στο σπίτι σαν ανάμνηση άλλων εποχών αλλά και ως ένα είδος πρώιμης έκφρασης  οικολογικής συνειδητοποίησης. Τίποτα δεν πετιέται, όλα είναι χρήσιμα.  Ο Λάνγκλεϋ αναζητά την τέλεια μορφή κάθε πράγματος αλλά δεν απορρίπτει –ιδεολογικά και πραγματικά- κανένα.  Καθώς κάποτε μια πυρκαγιά ξεσπά στο σπίτι και οι καταγγελίες των περιοίκων συσσωρεύονται μαζί με τους απλήρωτους λογαριασμούς, καθώς το υπηρετικό προσωπικό φθίνει ή απέρχεται, οι αδελφοί Κόλλυερ ζουν την απόλυτη απομόνωση, παγιδεύουν το σπίτι έναντι των εισβολέων, επαναφέρουν τις λάμπες πετρελαίου και κλέβουν νερό τη νύχτα από τους δημόσιους κρουνούς ενώ οχυρώνονται στην μοναξιά και τα περασμένα μεγαλεία. Επανανακαλύπτουν τον εαυτό τους ως κοινωνικό αναχρονισμό.

Όσο κι αν ακούγεται καταθλιπτικά τραγική, η ιστορία, δοσμένη αριστοτεχνικά σε πρώτο πρόσωπο μέσω της  μειωμένης αισθητηριακής αντίληψης του τυφλού αδελφού, είναι τρυφερή και ταυτόχρονα ενορατική. Η παράνοια μετατρέπεται σε ιδεολογία και η αναγκαιότητα σε επιλογή στα έμπειρα χέρια ενός πολιτικοποιημένου συγγραφέα. Η κοινωνική ανυπακοή γίνεται αρχετυπική δραστηριότητα, και οι άνθρωποι αποδεικνύονται ικανοί να ονειρεύονται το καλύτερο δυνατό, παρά τα χτυπήματα της ζωής. Ο Ντόκτοροου μετατρέπει την σκοτεινή αυτή ιστορία σε φωτοβόλο μύθο, όπου οι έγκλειστοι, εντοιχισμένοι τρόπον τινά  ήρωές του που ανακαλούν  τον Πόε, ελπίζουν μέχρι τέλους ότι τα πράγματα δεν πεθαίνουν –απλώς αντικαθίστανται- και ότι ο χρόνος δεν είναι παρά ένας τρόπος να διασχίζουμε το άχρονο σύμπαν. Σε έναν αιώνα όπου τα πάντα απαξιώνονται με ραγδαίους ρυθμούς, οι «απροσάρμοστοι» αδελφοί φυσικά θα ηττηθούν, αλλά το σπίτι-φρούριο  θα παραμείνει   φύλακας των μικρών εκείνων πραγμάτων που κάνουν τη διαφορά στην ανθρώπινη περιπέτεια.